Ons Bewustzijn is volstrekt mysterieus. Wetenschappelijk is er nog vrijwel niets over bekend. In Yoga wordt er op zeer verschillende wijzen tegen bewustzijn aangekeken. Allereerst wat Patanjali erover zegt vanuit de Samkhya filosofie in de eerste paar yoga-sutra’s (2-4):
2. Yoga is het tot rust brengen van de wervelingen in “datgene wat substantie geeft aan ons bewustzijn” (Citta)
3. Dan is de waarnemer gevestigd in zijn ware zelf.
4. In alle andere omstandigheden is er identificatie met de wervelingen.
Aan maha yogi Boeddha worden vele inzichten over bewustzijn toegeschreven. De meest uitgebreide vorm (Yogacara) kent een meervoudige gelaagdheid: Lichaam, Zintuigen (oog, oor, neus, tong, tast), Kennende geest (inclusief gevoelen en denken), Denkende geest, Pakhuis bewustzijn (Alaya-vijnana) en Eenheidsbewustzijn (Param-Alaya). Het inzicht van an-atman (geen zelf) geeft hierbij een ander licht op bovenstaande yoga-sutra’s, maar is daarmee niet onverenigbaar. Het begrip “waarnemer” wordt hiermee van subject ook object en tijdelijk. Dit inzicht haalt een hoop spanning en onvrede weg uit de advaita uitgangspunten dat alles geest is en de wereld slechts maya.
Jnana yoga houdt zich bezig met kennis (gnosis) en zelfonderzoek naar de aard van bewustzijn.
Voor mij is dit de essentie van yoga. Ik geef hier niet expliciet les in, maar dit is mijn eigen weg van zelfonderzoek en bron van kennis en inzichten. Al mijn werk komt voort uit deze meditatieve vorm van onderzoek. Ik hoop met mijn werk anderen te inspireren ook deze weg van zelfonderzoek te volgen.